نام‌هایِ‌بیگانه!

     نمایشنامه‌یِ"سربازها"یا"سیب‌زمینی‌باهمه‌چیز Chips‌ with every things"نوشته‌یِ "آرنولد وسکر"برگردانِ "علی طلوع (طه)" را، سعیدنیکپور دوستِ دیرین به‌نگارنده برایِ کار پیشنهاد کرد. پیدابودکه خود، دوست داشت تا در آن بازی‌کند. نامِ سربازها را علی طلوع برایِ برگردانِ نمایش نامه برگزیده است. شایدبرای نا آشنا بودنِ برگردانِ واژه به واژه‌یِ نامِ نمایشنامه.  شاید هم نامِ اصلی را نمی‌پسندیده است. به‌هرروی نامِ سربازها را برگماشته است و ما هم کار را با همین نام برسکویِ آمفی تاترِ دانشکده‌یِ‌هنرهایِ‌زیبابردیم. در زمانِ دانشجویی، ما تالارِ هنرها را آمفی تاتر می‌خواندیم. پیش تری‌ها می‌گفتند و ما هم پیروی می‌کردیم. پیروِ خویِ دیرینه، پژوهشی‌هم در چراییِ آن نمی‌کردیم.

     ما مردم‌ این سرزمین در پذیرفتن واژه‌هایِ بیگانه و بکار بردنِ و فراگیر کردنشان بسیار سخاوتمندیم. نمونه‌یِ کوچکِ آن در همین دانشکده‌ی خودمان بود. بنابر کشوری که استادانمان در آنجا درس خوانده بودند، واژه بکار می‌بردیم. بدهم نبود. دستِ کم اینک ابزاری برای یاد کردن از آن‌روزگار است. تریا و بوفه و از این شمار، برای خوراک خوری‌مان که نهادینه بود و استاد سمندریان هم "کانتین" رابه آنها افزود. خوب ما ندید بدید بودیم که این‌ها را به‌یاد سپرده‌ایم. در روزگارِ کنونی، به اندازه‌ای نام‌ها و واژه‌ها ازجاهایِ گوناگون در دکان و بازار و کارگاه و همه جا سرازیر شده‌اند که برخی چون نگارنده کم آورده و خود را باخته‌ایم. یک روز همراه "امیرحسین‌سلیمانی" که آنزمان هنرجویم بود و اینک یک دوست، و سال‌ها است که به آنسویِ آب کوچ کرده است، سری به‌یکی ازاین فروشگاه‌هایی که خود را فروشنده‌یِ لوازمِ بهداشتی می‌خوانند و کاشی و شیرآلات و از این شمار می‌فروشند، زدیم. از فروشنده که  جوان بود و خویش را به روز می‌نمود، پرسشی کردیم. خدا روز بد نیاورد، جوانک به تندی و پی‌درپی، آن قدر نام‌هایِ ناکجا آبادی پراند تا آنجا که امیرحسین‌هم که از دنیایِ او دور نبود جا خورد. من نیز که دلِ پُری از این داستان‌ها داشتم، نه‌ گذاشتم و نه برداشتم، دانسته و با آوایِ بلند رو به امیرحسین کردم و گفتم خوف نکن! چیزی نیست! می‌خواهد تویِ دل ما را خالی کند. پیدا بود که می‌خواهم بگویم: بازارگرمی‌است و برایِ انداختنِ کالاهای‌اَش، چنان بحرِطویلی را بر می‌شمرد و شاید هم یک دنباله‌روی کورکورانه می‌کرد و شاید ... بگذریم و بازگردیم به‌داستانِ خودمان، سربازها، چه‌گونه پیش‌می‌رفت و چه سرنوشتی را برایش پیش‌بینی می‌کردیم و سرانجامش چه‌شد؟ تمرین هایمان در اداره‌یِ تاتر برگزار میشد، و بنا بر این بود که با همکاری آنجا نیز به صحنه برود. تا این که یک‌روز صابر عناصری معاون همیشگیِ آن‌زمانِ اداره‌یِ تاتر مرا به کنجی کشید و با آهنگِ دوست داشتنی و شیرین‌ِ آذری‌اَش گفت: می‌دونی که نویسنده‌یِ نمایشنامه‌ات در انگلستان زندانه؟! "آرنولد وسکر" را می‌گفت. گفتم: نه! گفت: می‌دونی مترجم‌اَش‌هم اینجا زندانه؟ به‌"علی‌طلوع" اشاره‌داشت. گفتم: نه! گفت: می‌دونی کسی که پیش از تو برایِ این نمایشنامه درخواست پروانه کرده، اونم زندانه؟ منظورش یکی از برادران کیانیان بود که از سویِ گروهِ انجمنِ تاتر ایران این درخواست را پیش‌تر برایِ گرفتن پروانه‌یِ نمایش داده بود. رحمانی نژاد و دوستان‌اَش سردمدارانِ آن‌گروه بودند. بازهم به‌عناصری پاسخ دادم: که نه! براستی هم دانستن این همه  خبر آن هم یکجا به من نمی‌آمد. راستش من علی طلوع را هرگز و رو در رو ندیده بودم و هنوزهم ندیده‌اَم. برایِ آغازِ کار هم از انجمنِ تاتر اجازه گرفتم. این‌را به‌من گفته بودند که مترجم از یاران گروهِ‌شان است و آن‌ها بنا داشته‌اند که نمایشنامه را کار کنند. به‌هرروی در انجمن به‌من گفته بودند که مانعی ندارد، شما کار کنید ما هم کار خواهیم کرد. به گُمانم آن‌ها در آن‌زمان گرفتاری داشتند. و به گونه‌ای از کار شدنِ نمایشنامه از سویِ ما پیشباز هم کردند.  ما تمرینات را در اداره‌یِ تاتر دنبال کردیم هرچند بنا به‌گفته‌یِ صابر عناصری از همکاری آن‌اداره در زمینه‌یِ اجرا دل بریدیم. خواستمان را با پری صابری درمیان گذاشتیم تا از یاریِ بخش فوق برنامه‌یِ دانشگاه کمک بگیریم. در آغاز رویِ خوش نشان داد هرچند با گذشتِ زمان گویی او را هم از انجامِ این پشتیبانی باز داشتند. چرا که دودلی نشان داد. سپس به داود رشیدی که در آنزمان سرپرست واحدِ نمایشِ تلویزیون بود پناه‌بردیم. او هم ابتدا پذیرا شد ولی زود تر از دیگران کنار کشید. شاید هیچکدام از دوستانِ نامبرده این‌ها را به‌یادنیاورند. هرچند پایین‌تر، آگهیِ همکاریِ آنان با نمایشِ ما در رسانه‌ها آمده‌است. آنان براستی و درآغاز یاریِ خود را نشان دادند. این دستگاه سانسور بود که کارش را هماهنگ و پی‌گیر انجام می‌داد. تنها جایی که می‌ماند دانشکده‌یِ خودمان هنرها بود که در آن‌زمان ریاستش را دکتر کوثر داشت. با دکتر کوثری که دیرتر برای تدریسِ نمایش به دانشکده آمد و درس خوانده‌یِ  آمریکا بود اشتباه گرفته نشود. اولی که منظور من‌است معماری خوانده بود و آن هم در ایتالیا. گویا نامبرده درکار دوبله فیلم‌ها نیز به‌زبان فارسی که پیش‌تر در ایتالیا انجام می‌گرفته نیز کارمی‌کرده است. به‌هرروی او به ظاهر خوشروی نمی‌نمود. اما من این آخرین تیر ترکش را هم آزمودم. به دفترش رفتم و داستان را در میان گذاردم. او به نیکی مرا و درخواستم را پذیرا شد و گفت: چرا از ابتدا به من نگفتید؟ سالن در اختیار شما است. ولی به لحاظِ مالی ما کاری نمی توانیم بکنیم. چاره ای نداشتیم و با همین تنها راه کنار آمدیم. نگارنده به اتفاق سعید نیکپور و محسن نعمانفر(یارانِ‌گروه) هزینه ها را پذیرفتیم و البته فقیر و دانشجویی و درعوض خلاق و پرشور کارها را روبراه کردیم. کار با همه‌یِ رنج‌هایِ دلنشین‌اَش به‌صحنه رفت و دلنشین و پیروز هم برگزارشد. هزینه‌هایی را که کرده بودیم از فروش برداشتیم و مابقی را که برای پخش کردن بین گروه، دندان گیر نمیشد، همگی و در چندشب در رستوران‌هایِ دربند خرج کردیم و جشن گرفتیم.

خرداد 1391

 داستانِ چگونگیِ به‌رویِ صحنه‌رفتنِ نمایشِ سربازها درسالِ 54 را در آغاز این برگ آورده‌اَم و گفته‌اَم چه‌شد که کانون‌هایِ نمایشیِ آن‌زمان یکی یکی از پذیرفتنِ سرراستِ پیامدهایِ پشتیبانیِ آن سر باز زدند. به جز یاریِ آغازین اداره‌یِ تاتر با در اختیار گذاردنِ مکانِ تمرین و داشکده‌یِ هنرهایِ زیبا با در اختیار گذاردنِ مکانِ اجرا که سپاس‌ِشان‌ را هم  داشته‌ایم . اینک نمی دانم چرا نام دو نهاد دیگر، فوق برنامه دانشگاه و واحدِ نمایشِ تله‌ویزیون که هر دو به ترتیب قول همکاری داده بودند و هر دو هم شانه خالی کردند را، آن‌هم برجسته‌تر از اداره تاتر و دانشکده در بروشورمان آورده‌ایم؟! هرچند جایِ این‌دو دربرگ نخستِ بروشور و در پایینِ نامِ نویسنده آمده‌است و آن‌دو دیگر در برگِ آخر. چراییِ درشت و ریزی آن‌هم لابُد باز می‌گردد به سلیقه‌یِ طراحِ بروشور. به‌هرروی ما می‌خواستیم کار با آبرومندی به‌رویِ صحنه برود که با پشتکار و پیگیری گروه این رخداد انجام شد. هرچند با شانه خالی کردنِ متولیانِ اصلیِ هنرِ نمایش اگرچه همانگونه که گفته شد بیشتر بر سرِ ممیزی بود و دستِ کم کارشکنی نشد. پیدا است که سرگردانی‌ها کار را از پشتیبانی‌هایِ درخور بازمی‌دارد.